Rozum w społeczeństwie

Przekład i opracowanie ? Adam Grzeliński i Katarzyna Kremplewska Rozum w społeczeństwie George?a Santayany (1863?1952), należącego do najważniejszych amerykańskich filozofów XX wieku, to druga część cyklu The Life of Reason (1905?1906), jednego z dwóch ? obok późniejszych Realms of Being (1927?1940) ? monumentalnych dzieł myśliciela. W kolejnych tomach The Life of Reason Santayana śledzi stopniowe wyłanianie się refleksyjności, a przez to wzrastanie rozumności i obiektywizację przedmiotów ludzkich dążeń ? ideałów ? w ustanawianiu świata codziennego doświadczenia, w racjonalnie funkcjonującej i opartej na zasadach prawa społeczności, sztuce w symboliczny sposób ukazującej istotne kwestie ludzkiego życia, religii, a także w postępie nauk. Rozwój rozumności dotyczy nie tylko kolejnych faz Życia Rozumu, do których należy m.in. społeczne funkcjonowanie człowieka, ale też poszczególnych płaszczyzn współistnienia ludzi ze sobą. Takimi płaszczyznami są: miłość, rodzina, pierwsze instytucje społeczne decydujące o produkcji, rządzeniu oraz konfliktach, a wreszcie kolejne fazy rozwoju społeczeństw takie jak arystokracja czy demokracja, w których w coraz większym stopniu może dojść do realizacji ludzkiej wolności, czemu służy wykształcenie bezinteresownej więzi łączącej ludzi. Wyobrażonym zwieńczeniem tych dwóch faz rozwoju życia społecznego ? społeczeństwa naturalnego i społeczeństwa wolnego ? jest powstanie społeczeństwa idealnego, w którym przygodne związki ludzkie tracą na znaczeniu na rzecz życia jak najbliższego ideałom. Najbardziej doniosłymi obszarami wspólnej aktywności ludzi na tym etapie stają się wspomniane już religia, sztuka i nauka.